Trong những năm gần đây, Ecuador nổi lên như một trong những quốc gia dẫn đầu thế giới về sản xuất và xuất khẩu tôm. Từ vị thế chủ yếu cung cấp tôm nguyên liệu cho Trung Quốc, quốc gia Nam Mỹ này đã nhanh chóng mở rộng sang các thị trường giá trị cao như EU, Mỹ và Nhật Bản, đồng thời đầu tư mạnh vào công nghệ, quản lý chuỗi giá trị và phát triển sản phẩm chế biến. Mô hình tăng trưởng của Ecuador đang trở thành bài học đáng chú ý cho các doanh nghiệp tôm Việt Nam trong hành trình nâng tầm cạnh tranh toàn cầu.
Sản xuất và xuất khẩu tăng trưởng mạnh mẽ
Theo số liệu mới nhất, trong 9 tháng đầu năm 2025, Ecuador xuất khẩu khoảng 1,038 triệu tấn tôm, đạt kim ngạch hơn 5,5 tỷ USD, tăng lần lượt 14% về lượng và 23% về giá trị so với cùng kỳ năm 2024. Trung Quốc vẫn là thị trường lớn nhất, chiếm gần một nửa tổng khối lượng xuất khẩu, song tỷ trọng này đang giảm dần khi Ecuador đẩy mạnh xuất khẩu sang EU, Mỹ và Nhật Bản – những thị trường đòi hỏi tiêu chuẩn cao nhưng mang lại giá trị gia tăng lớn hơn.
Đáng chú ý, giá trị tăng nhanh hơn khối lượng cho thấy Ecuador đang thành công trong việc chuyển dịch từ bán khối lượng sang bán giá trị, tập trung vào phân khúc sản phẩm chất lượng, kích cỡ lớn và có truy xuất nguồn gốc rõ ràng.
Lợi thế cạnh tranh: chuỗi giá trị tích hợp và công nghệ hiện đại
Thành công của Ecuador đến từ sự tích hợp chuỗi giá trị chặt chẽ, bao gồm các khâu từ sản xuất giống, nuôi trồng, chế biến đến logistics. Hệ thống này giúp kiểm soát tốt chất lượng, giảm chi phí trung gian và đảm bảo truy xuất nguồn gốc minh bạch. Song song với đó, Ecuador đầu tư mạnh vào chọn lọc giống, an toàn sinh học và tự động hóa. Các trang trại quy mô lớn ứng dụng hệ thống cảm biến, quản lý dữ liệu nuôi và cho ăn tự động, giúp tối ưu năng suất, giảm rủi ro dịch bệnh và chi phí sản xuất.
Một yếu tố quan trọng khác là tư duy thị trường chủ động. Khi Trung Quốc có dấu hiệu bão hòa, các doanh nghiệp Ecuador nhanh chóng mở rộng sang châu Âu, Mỹ và Nhật Bản – nơi tôm Ecuador được đánh giá cao về độ tươi, truy xuất rõ ràng và tuân thủ quy chuẩn môi trường.
Cơ hội và xu hướng thị trường thuận lợi
Các xu hướng tiêu dùng toàn cầu hiện nay đang ủng hộ chiến lược phát triển của Ecuador. Nhu cầu về thực phẩm “xanh”, có truy xuất nguồn gốc và sản xuất bền vững tăng nhanh tại các thị trường phát triển. Ecuador nắm bắt sớm xu hướng này thông qua việc triển khai các chương trình “carbon-neutral shrimp” và truy xuất bằng công nghệ blockchain, giúp nâng tầm hình ảnh thương hiệu quốc gia.
Bên cạnh đó, giá tôm Ecuador duy trì ở mức cao và ổn định, phản ánh niềm tin của khách hàng quốc tế vào chất lượng và khả năng đáp ứng chuỗi cung ứng bền vững.
Những thách thức
Dù đạt được nhiều kết quả ấn tượng, ngành tôm Ecuador vẫn đối mặt không ít rủi ro. Thị trường Trung Quốc – vốn tiêu thụ gần nửa sản lượng – vẫn tiềm ẩn biến động khó lường về giá và kiểm soát nhập khẩu. Chi phí đầu vào, đặc biệt là thức ăn, năng lượng và logistics, có xu hướng tăng, làm thu hẹp biên lợi nhuận của doanh nghiệp.
Ngoài ra, các thị trường giá trị cao như EU và Mỹ ngày càng siết chặt tiêu chuẩn về môi trường và truy xuất nguồn gốc, buộc doanh nghiệp Ecuador phải liên tục đầu tư để duy trì lợi thế cạnh tranh.
Chiến lược phát triển: từ khối lượng đến giá trị
Trước bối cảnh đó, Ecuador xác định hướng đi mới là tăng chất lượng thay vì mở rộng sản lượng. Các doanh nghiệp tập trung vào sản phẩm giá trị gia tăng như tôm bóc vỏ, hấp chín hoặc chế biến sẵn, đẩy mạnh xuất khẩu trực tiếp cho hệ thống bán lẻ và chuỗi nhà hàng.
Song song, ngành nuôi được tái cấu trúc theo hướng bền vững, ứng dụng công nghệ và tăng cường minh bạch, qua đó tạo ra sản phẩm có giá trị cao hơn và ổn định hơn trước biến động thị trường.
Bài học cho ngành tôm Việt Nam
Từ hành trình phát triển của Ecuador, có thể rút ra nhiều bài học quý giá cho ngành tôm Việt Nam. Sự liên kết chặt chẽ trong chuỗi giá trị là nền tảng quan trọng giúp kiểm soát chất lượng và truy xuất nguồn gốc. Việt Nam cần đẩy mạnh mô hình hợp tác giữa doanh nghiệp chế biến và nông hộ nhằm đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.
Bên cạnh đó, việc tập trung vào giá trị thay vì sản lượng, đầu tư vào công nghệ và cải thiện chất lượng giống sẽ giúp nâng hiệu quả và giảm rủi ro dịch bệnh. Minh bạch và bền vững cũng là yêu cầu bắt buộc nếu muốn tiếp cận các thị trường cao cấp, thông qua chứng nhận quốc tế và hệ thống truy xuất hiện đại. Đặc biệt, đa dạng hóa thị trường là yếu tố then chốt giúp giảm rủi ro và tận dụng tốt hơn các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã ký kết.
Ecuador đã chứng minh rằng một ngành tôm có thể phát triển mạnh mẽ và bền vững nếu biết chuyển đổi mô hình từ sản xuất thô sang kinh tế giá trị. Câu chuyện của Ecuador không chỉ là bài học về tăng trưởng, mà còn là minh chứng cho tầm quan trọng của liên kết chuỗi, công nghệ và chiến lược thị trường thông minh.
Với lợi thế về điều kiện tự nhiên, lao động và vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu, Việt Nam có thể học hỏi và thích ứng theo cách riêng, từng bước xây dựng thương hiệu “Tôm Việt Nam” chất lượng, bền vững và có chỗ đứng vững chắc trên bản đồ tôm thế giới.
