Nhẩm lại, mấy chục năm qua, năm nào ngành tôm Việt cũng đứng trước các thách thức không nhỏ. Thách thức này không như nhau, có cái kéo dài, có cái là bạn đồng hành khá lâu. Và bây giờ, như khó khăn đang “tích hợp” chồng chất như núi cao ngáng đường!
Thách thức “bạn đường” là dịch bệnh trong lĩnh vực nuôi tôm. Virus, vi khuẩn… luôn biết “đổi mới” thích nghi hoàn cảnh, khiến việc phòng chống chúng mất quá nhiều công sức. Hơn nữa, các chủng vi khuẩn mới liên tục xuất hiện khiến cảm giác mệt mỏi, âu lo của người nuôi ngày thêm nặng nề hơn. Điều an ủi cũng là động lực cho người nuôi hiện nay là giá tôm thương phẩm còn tốt, cao hơn cùng kỳ năm trước khoảng 15.000 đồng/kg.
Hiện nay đang là giai đoạn cao điểm vụ nuôi chính, nhưng giá cả chỉ giảm nhẹ, nguyên nhân là sức cung không ồ ạt, không lớn; là do dịch bệnh khiến nhiều ao nuôi thiệt hại hoặc người nuôi chỉ thả nuôi một phần diện tích nuôi đang có. Giá tôm thương phẩm neo cao là động lực cho người nuôi nhưng cũng là nỗi buồn cho các doanh nghiệp (DN) chế biến, vì đang phải cạnh tranh gay gắt với các nguồn tôm giá rẻ từ Ecuador, Ấn Độ và giá tôm thương phẩm của ta đang cao hơn các nước vừa nêu trên 20-30.000 đồng/kg.
Trong bối cảnh này, ai cũng biết vụ công bố thuế đối ứng từ Hoa Kỳ (HK) diễn ra đầu tháng 4 vừa qua càng gây thêm sự phức tạp và giảm sức cạnh tranh tôm ta. Do mức thuế đã công bố các cường quốc tôm nêu trên đều rất thấp so mức thuế của ta. Phía HK đưa ra lộ trình chuyển tiếp 90 ngày có vẻ hào nhoáng, nhưng thực ra họ tính 90 ngày kể từ ngày hàng hóa cập cảng HK, cho nên thời gian thực để các DN ta thích nghi không quá 2/3 thời gian nêu trên.
Bây giờ thách thức này là ẩn số, trông chờ vào kết quả đàm phán song phương. Ngành tôm ta chỉ chiếm con số khiêm tốn tỉ lệ hàng hóa Việt xuất vào HK, và nhất là ngành tôm cá tra đều có xuất xứ gần như toàn bộ từ Việt Nam; hy vọng sẽ được xử sự thỏa đáng; không bị tác động chi phối từ các ngành hàng xuất khẩu khác có tỉ trọng giá trị sản phẩm xuất xứ Việt Nam thấp hơn.
Ngành tôm đang đứng trước khó khăn quá lớn như nêu trên; các mắt xích giá trị chuỗi ngành hàng tôm đều đang trong hoàn cảnh đầy vất vả, chỉ trông chờ vào kết quả đàm phán song phương thuế đối ứng; ngày 8/6 phía Bộ Thương mại HK (DOC) công bố mức thuế sơ bộ bán phá giá tôm ta vào HK lần xem xét thứ 19 (POR19). Bất ngờ đã xảy ra. Bị đơn bắt buộc Thông Thuận lần đầu tham gia xem xét hành chính vụ kiện, chưa hề có kinh nghiệm lĩnh vực này, lại nhận mức thuế 0%.
Bị đơn còn lại, STAPIMEX với bề dày kinh nghiệm, 20 năm liên quan vụ kiện, đầy bản lĩnh ứng xử vụ kiện, lại nhận mức thuế sơ bộ trên 35%, mức cao nhất trong 19 lần xem xét hành chính của vụ kiện. Dĩ nhiên câu hỏi ai cũng thắc mắc là nguyên nhân vì đâu cớ sự này. Trong khi chờ câu trả lời, có điều an ủi là nhiều năm trước, công ty Sao Ta cũng từng bị vướng tình trạng này, thuế sơ bộ cao bất thường, nguyên nhân là sai sót trong việc xử lý con số và DOC đã trả lại sự sòng phẳng ở mức thuế cuối cùng thấp, sau đó.
Chúng ta giờ hy vọng là “lịch sự lặp lại”, nhưng lần này có khác, STAPIMEX sẽ đủ khả năng giải trình, thuyết phục khi tới đây các thành viên của DOC sẽ qua Việt Nam thẩm tra thực tế, để có mức thuế thấp nhất. Hiện nay, do các DN ta bán tôm vào HK theo phương thức DDP, nghĩa là phía DN ta chịu thuế, chịu rủi ro về mình. Rủi ro về phần mình, bù lại trong tình thế này phía mua hàng từ HK cũng không yên tâm, lo lắng phía DN ta sẽ hủy đơn hàng nếu mức thuế đối ứng, thuế chống bán phá giá cao… như đã thỏa thuận trong hợp đồng. Như vậy, sẽ gây khó trong kế hoạch kinh doanh cho phía bạn. Khó cho cả đôi bên!
Thách thức cao như núi như vậy, các DN chúng ta cũng không thể không chú ý thêm những rủi ro còn tiềm ẩn. Phía HK sẽ đánh thuế cao, như là hình thức, giải pháp trừng phạt nếu biết DN, ngành hàng nào có gian lận xuất xứ nguồn gốc. Phía HK đã có những tuyên bố cứng rắn, cho rằng Việt Nam có hàng chục tỷ USD hàng xuất vào HK có nguồn gốc từ Trung Quốc!
Rút kinh nghiệm câu chuyện này; vì sự phát triển ổn định, bền vững của ngành, các DN chúng ta sẽ giảm thiểu tối đa rủi ro trong hoạt động như không tiếp tay “chuyển dịch” cá nước ngọt từ Trung Quốc hay tôm từ Ecuador, Ấn Độ vào thị trường HK. Bởi sự nóng lòng vì hoàn cảnh DN đang gặp khó hoặc do ham muốn lợi ích riêng nhưng sẽ để lại một khó khăn không nhỏ cho cả cộng đồng, có thể ảnh hưởng tới cả chuỗi giá trị ngành hàng nếu phía HK phát hiện, trừng phạt. Hy vọng, hoàn cảnh khó khăn hiện nay sẽ ít nhiều cảnh tỉnh các DN ta, sẽ luôn tìm kiếm lợi ích trên nền tảng tôn trọng quyền lợi cả cộng đồng. Thời gian qua, đại đa số DN ta đã nhận thức và làm tốt; hy vọng sẽ không có con sâu làm rầu nồi canh!
Con tôm ta đang quá long đong, quá lao đao; cần sự chung tay của cả cộng đồng trong tất cả chuỗi giá trị; trong đó vai trò của DN chế biến đang ở vị trí trung tâm. Thể hiện ý thức, trách nhiệm và bản lĩnh là chuyện không mới mẻ, không quá khó với đội ngũ doanh nhân thủy sản ta; dạn dày kinh nghiệm thương trường và cần cù, chịu khó trong kinh doanh; linh hoạt trong ứng xử tình huống bước ngoặt. Chúng ta đang đứng trước một bước ngoặt lớn!
TS. Hồ Quốc Lực – Nguyên Chủ tịch VASEP, Chủ tịch HĐQT FIMEX VN – Nguồn Vasep
